Oszustwo - w języku potocznym termin ten określa świadome wprowadzenie kogoś w błąd lub wyzyskanie czyjegoś błędu dla własnej korzyści[1]. W ujęciu prawnym, pojęcie to odnosi się do przestępstwa z art. 286 § 1 Kodeksu karnego.
Przepis ten stanowi, że „Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8”[2]. Przestępstwo to jest ścigane z urzędu, z wyjątkiem oszustwa popełnionego na szkodę osoby najbliższej - wtedy ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego (art. 286 § 3 Kodeksu karnego).
Ponadto, przepisy prawa przewidują również odrębne podstawy odpowiedzialności karnej za oszustwo komputerowe (art. 287 § 1 Kodeksu karnego), oszustwo kredytowe (art. 297 § 1 Kodeksu karnego), czy oszustwo ubezpieczeniowe (art. 298 § 1 Kodeksu karnego).
Odpowiedzialność karną za oszustwo (286 § 1 Kodeksu karnego) ponosi osoba, której działanie:
- podejmowane jest w celu osiągnięcia korzyści majątkowej,
- polega na wprowadzeniu innej osoby w błąd albo wyzyskaniu jej błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, oraz
- skutkuje doprowadzeniem tej osoby do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem.
Brak osiągnięcia przez sprawcę zamierzonego skutku, nie oznacza jednak jego bezkarności. Sytuacja taka może mieć miejsce na przykład, gdy ofiara przestępstwa zorientuje się w porę (jeszcze przed przekazaniem przestępcy pieniędzy), jaki jest rzeczywisty cel działania sprawcy. Przestępca będzie odpowiadał wtedy za usiłowanie oszustwa[3]. Zagrożenie karą będzie zaś takie samo, jak w przypadku udanej próby oszustwa[4].
Usiłowanie oszustwa również ścigane jest z urzędu. W każdym przypadku, nawet jeśli przestępcy nie udało się uzyskać pieniędzy, zgłoszenie oszustwa organom ścigania może przyczynić się do ujęcia sprawcy i uchronić przed utratą środków inne osoby. Ważne, w szczególności w przypadku cyberprzestępstwa, aby zawsze zabezpieczyć dowody przestępstwa w celu przekazania ich Policji – zwiększa to szansę na ustalenie tożsamości przestępcy i postawienie mu zarzutów.
Do metod działania przestępców, które zazwyczaj wyczerpują znamiona oszustwa, można zaliczyć phishing, oszustwa związane z fałszywymi ofertami w sklepach internetowych (o. „na kupującego” oraz o. „na sprzedającego”), inne oszustwa z wykorzystaniem socjotechniki i manipulacji jak o. „na policjanta”, o „na wnuczka”, czy o. „nigeryjskie”, bądź fałszywe inwestycje lub fałszywe giełdy kryptowalut.
[1] Wielki słownik języka polskiego PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN S.A., Warszawa 2018;
[2] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1444, 1517, z 2021 r. poz. 1023.);
[3] art. 13 § 1 Kodeksu karnego
[4] art. 14 § 1 Kodeksu karnego
